What lies beneath? Over stil bewijs en hoe het te vinden
Neem er de tweejaarlijkse rapporten van de Association of Certified Fraud Examiners (ACFE) bij.
Telkens weer zie je dat van de verschillende categorieën van bedrijfsfraude verreweg per fraudegeval het meeste schade veroorzaakt wordt door jaarrekeningfraude.
Deze verslaggevingsfraude doet zich statistisch minder vaak voor dan andere bedrijfsfraudes, maar berokkent de grootste schade. Daarom besloot Het Fraude Auditoraat dit fenomeen te onderzoeken.
Het onderzoek kreeg de werktitel ‘What lies beneath? Over stil bewijs en hoe het te vinden: proeve van een conceptuele fraudedetectietechniek’ en heeft twee centrale thema’s.
Beide thema’s vormen de twee zijden van dezelfde munt en zijn daarom één en ondeelbaar:
- Waarom merken we zo weinig fraudes op?
- En kunnen we daaraan met een nieuwe methode verhelpen?
Want de klassieke én de technisch geavanceerde auditmethoden slagen daar vaak niet in.
Zwarte, Grijze en Witte Zwaan
Om het met Nassim Nicholas Taleb te zeggen: verslaggevingsfraude is een Zwarte Zwaan, een totaal onverwachte gebeurtenis, met enorme gevolgen, die slechts met ‘kennis achteraf’ kan worden uitgelegd.
De vraag die dan ook dwars door het onderzoek gaat: Is het mogelijk om van een Zwarte Zwaan een Grijze te maken of zelfs een alledaagse Witte?
De Grijze Zwaan onderscheidt zich van de Zwarte op één belangrijk punt: hij valt enigermate te voorspellen. Onze stelling: fraude zou minstens een Grijze Zwaan moeten zijn omdat het bekend is dat elke organisatie ooit met fraude af te rekenen krijgt.
Stil bewijs
Door de introductie van de notie ‘stil bewijs’ in de fraud risk assessment (FRA) hebben we gepoogd de Zwaan grijzer te maken. ‘Stil bewijs’ staat voor de gevaarlijkste risico’s, omdat ze het minst zichtbaar zijn.
Onze boodschap: laat tijdens assessments ruimte voor toeval en zoek niet al te veel naar verklaringen.
Waarom? Onze verklaringen worden in belangrijke mate vertekend door onze menselijke subjectiviteit.
Stil bewijs is er maar toont ons niet waar fraude precies zal opduiken en wat er de financiële gevolgen van zijn omdat we de gevaarlijkste risico’s domweg niet zien. Sterker nog: we kunnen ze ons zelfs niet voorstellen.
De opdracht die we ons stelden: maak van een Zwarte Zwaan een alledaagse Witte.
Met andere woorden: verslaggevingsfraude aan de oppervlakte brengen voordat het een onderneming geld kost.
Om dat laatste technisch te realiseren hebben we nagedacht over een nieuwe methode van fraudedetectie, die de ‘aftrekmethode’ wordt genoemd en waarvan de ‘fraudedetectiegrafiek’ (FDG) het belangrijkste onderdeel is. De techniek staat nog in zijn kinderschoenen – zit zelfs nog in zijn conceptuele fase, en moet nog uitvoerig worden getest.
Hoopgevende simulaties
Toch lijken onze simulaties hoopgevend. De lijngrafiek die we gebruiken registreert eigenaardige pieken en dalen op gemanipuleerde boekhoudkundige rekeningen en maakt het mogelijk om patronen te visualiseren. We leggen daarna verbanden tussen die gemanipuleerde rekeningen.
Verder empirisch onderzoek zal moeten uitwijzen in welke situaties de techniek praktisch inzetbaar is. Het onderzoek is nog volop aan de gang.